Tìm hiểu về lan rừng

Giáng Hương Aerides Lourd. 1790

Giáng hương là một loài lan thân đơn, hoa hơi giống như loài Rhynchostylis - Ngọc điểm nhưng lá dài và cứng hơn nhiều cho nên dễ bị nhầm lẫn

Giáng hương hay Giáng xuân là một loài phong lan gồm trên 20 giống mọc ở Đông Nam Á Châu. Theo cuốn Cây cỏ tại Nam kỳ (Flora Cochinchinensis) ấn hành vào năm 1790, cây lan đầu tiên của loài lan này là cây Aerides odorata do giáo sĩ dòng tên Joannis de Loureiro nacgười Bồ đào nha (Portugese) tìm ra tại Thừa Thiên, Huế.

Tại Việt Nam có 8 giống như sau:

1. Aerides crassifolia Parish & Rchb. f 1874 Giáng Xuân
Đồng danh: Aerides expansa Rchb. f 1882

Thân cao 20-30 cm, lá dầy và ngắn chia sang hai bên. Chùm hoa dài chừng 20-30 cm có tới 30 hoa ngang rộng 2-3 cm. Hoa mọc thưa và có nhiều sắc: hồng, tím đậm và tím nhạt. Thông thường cánh hoa mầu nhạt ở trong, đậm ở phía ngoài và đầu cánh môi, có hương thơm, nở vào mùa Xuân tới đầu mùa Hạ và lâu tàn.

Lan mọc ở trên các thân cây rụng lá vào mùa Đông trên cao độ từ 500-1300 m thuộc Kontum, Pleiku, Đắc Lắc, Đà Lạt v.v...

2. Aerides falcata Lindl. & Paxton 1851 Giáng hương quế
Đồng danh: Aerides falcata var. maurandii Guillaumin 1953; Aerides falcata var. houlletiana Lindley (Rchb. f.)

Thân cao chừng 50 cm có khi dài trên một thước. Lá dài tới 35 cm, rộng 4 cm, mặt trên mầu xanh, mặt dưới hơi có mầu tím. Chùm hoa dài 25- 50 cm với chừng 30-40 hoa mầu tím nhạt và có mầu tím đậm ở đầu cánh và môi hoa, ngang to 2-3 cm, có hương thơm và nở vào Xuân-Hạ. Lan mọc tại Kontum, Đắc Lắc, Đà Lạt, Bảo Lộc...

3. Aerides flabellata Rolfe ex Downey 1925 Giáng hương quạt
Đồng danh: Vanda flabellata (Rolfe ex Downie) Christenson 1985

Thân cây cao chừng 20-30 cm, lá hơi cong và dài chừng 15 cm. Chùm hoa dài 15-25 cm với 3-7 hoa mầu nâu vàng, ngang to 2 cm, có hương thơm và nở vào cuối Đông đầu Xuân.

4. Aerides houlletiana Rchb. f 1872 Giáng hương quế nâu
Đồng danh: Aerides falcata var houlletiana [Rchb. f] Veitch ?; Aerides picotianum Rchb. f. 1888; Aerides platychilum Rolfe 1893

Có nhiều nguồn nói cây này chỉ là một biệt dạng của Aerides falcata, khác nhau về mầu hoa hơi nâu và lá ngắn hơn. Thân cao từ 30-40 cm, lá dầy và cứng dài 20-25 cm rộng 3-4 cm. Chùm hoa dài chừng 15-20 cm, hoa 15-20 chiếc mầu nâu nhạt hoặc nâu vàng, lưỡi mầu tím. Hoa ngang 2-2.5 cm có hương thơm nở vào mùa Xuân và đầu Hạ. Lan mọc ở Tây Nguyên, Đà Lạt, Tây Ninh.

5. Aerides multiflora Roxbury 1823 Giáng hương nhiều hoa
Đồng danh: Aerides affinis Wall 1833; Aerides godefroyana Rchb.f 1886; Aerides lobbii Hort. ex Lem. 1868; Aerides trigona Klotsch 1855

Thân cao chừng 30 cm, mọc từng khóm nhỏ lá dài chừng 35 cm, rộng 4 cm. Chùm hoa dài 30 cm có tới 50 hoa. Hoa ngang 2 cm mọc sát nhau, mầu tím nhạt có hương thơm và nở vào mùa Hạ. Lan mọc tại: Nam Cát Tiên, Tây Nguyên

6. Aerides odorata [Poir.] Lour. 1790 Giáng hương thơm
Đồng danh: Aeridium odorum Salis. 1812; Aerides ballantiniana Rchb. f. 1885; Aerides cornuta Roxb. 1832; Aerides dayana hort. 1933; Aerides jucunda.

Thân cây cao từ 40 cm tới trên 1 m. Lá dầy và cứng dài 30 cm. Chùm hoa dài 20-30 cm hơi cong lên. Hoa 20-30 chiếc mầu hồng, cánh môi tròn và cuộn lên khác hẳn với các giống khác.

Aerides odorata var alba hoa mầu trắng xanh.

7. Aerides rosea Loddiges ex Lindl. & Paxt. 1851 Giáng hương hồng
Đồng danh: Aerides affine var. roseum (Lodd. ex Lindl. & Paxton) C. S. P. Parish 1883; Aerides fieldingi Lodd. ex E. Morren 1876.

Thân cao khoảng 30-50 cm. Lá cứng và dài chừng 30 cm rộng 3-4 cm. Chùm hoa dài 20-40 cm. Hoa 20-25 chiếc mọc sát nhau, ngang to 2.5-4 cm mầu tím hồng có hương thơm và nở vào mùa Xuân và mùa Hạ

8. Aerides rubescens Schltr. 1915 Giáng hương hồng nhạn Đặc hữu của Việt Nam
Đồng danh: Ascocentrum rubescens (Rolfe) P. F. Hunt 1970.

Thân cao 20-30 cm. Lá cứng và ngắn 20 chừng cm. Dò hoa mọc xiên lên trên. Hoa chừng 25-30 chiếc mầu hồng không thơm, nở vào mùa Xuân. Lan mọc tại: Lâm Đồng, Đà Lạt.

CÁCH TRỒNG
Aerides có nghĩa là con cháu của không khí, cho nên loài lan này cần phải trồng ở nơi thoáng đãng.

Nhiệt độ: 75-90°F (24-32°C) Mùa đông trên 50°F (10°C).
Ánh sáng: Có chút nắng sáng hay buổi chiều.
Ẩm độ: 50-80%
Trồng trong giỏ gỗ hay buộc vào cành cây. Cần phải để nơi thoáng gió.
Tưới bón nhiều vào mùa Hè, khi cây mọc mạnh, bớt tưới nước vào Thu Đông.

                                                                                                         Theo BÙI XUÂN ĐÁNG

Thanh đạm xanh, thanh đạm bút chì

Hai lá, dò hoa mọc từ củ già dài khoảng 18 cm có 5-7 hoa to 5-6 cm, có hương thơm nở đồng loạt vào mùa Xuân

Coelogyne brachchyptera Rachb. f.

- Tên Việt: Thanh đạm xanh ,thanh đạm bút chì
- Đồng danh: Coelogyne virescens, Coelogyne parishii
- Mô tả: H- Tên Việt: Thanh đạm xanh ,thanh đạm bút chì
- Đồng danh: Coelogyne virescens, Coelogyne parishii
- Mô tả: Hai lá, dò hoa mọc từ củ già dài khoảng 18 cm có 5-7 hoa to 5-6 cm, có hương thơm nở đồng loạt vào mùa Xuân.
- Nơi mọc: Phan Thiết, Nha Trang, Đà Lạt, Sông bé, Lộc Ninh
- Điều kiện nuôi trồng: Trồng nơi có nắng sáng hay chiều.
W = warm nóng từ 60-90°F hay 15.6-32.2°C
I = intermediate vừa từ 50-80°F hay 10-26.7°C
Ẩm độ: 50-70%
- Cách trồng: tạo chất trồng ẩm ,treo nơi thoáng mát .Ghép dớn hay bỏ chậu
- Nơi mọc: Phan Thiết, Nha Trang, Đà Lạt, Sông bé, Lộc Ninh
- Điều kiện nuôi trồng: Trồng nơi có nắng sáng hay chiều.
W = warm nóng từ 60-90°F hay 15.6-32.2°C
I = intermediate vừa từ 50-80°F hay 10-26.7°C
Ẩm độ: 50-70%
- Cách trồng : tạo chất trồng ẩm ,treo nơi thoáng mát .Ghép dớn hay bỏ chậu

Lan Hoàng Hậu - Cattleya maxima

Lan Hoàng Hậu - Cattleya maxima mang hoa với kích thước tới 12,5 cm, màu hường hoa oải hương, có mùi thơm phấn em bé, phơi bày môi với vân màu tím thẩm và cổ vàng, mùa thu đến đầu đông lan nở hoa, là quốc hoa của Peru.

Lan Hoàng Hậu - Cattleya leuddemanniana

Lan Hoàng Hậu - Cattleya leuddemanniana có kích thước bông hoa lên đến 10-13cm, cho màu hoa phổ biến là màu tím có vân vàng tô điểm cho cây này, lan nở hoa mùa xuân, có mùi thơm

Lan Hoàng Hậu - Cattleya guttata

Bạn sẽ thấy giống lan này rất giống Cattleya amethystoglossa, ngoại trừ việc nó nở hoa vào mùa hè và mùa thu.

Lan Hoàng Hậu - Cattleya intermedia

Cattleya intermedia là một cây lan có kích thước trung bình cao khoảng 40 cm, với lá dài khoảng 15 cm, lan này ra hoa có mùi thơm ngọt ngào, khá lớn,  15-cm, đó là một màu hồng nhạt với một màu môi tím tương phản

Lan Hoàng Hậu - Cattleya harrisoniana

Cattleya harrisoniana cho hoa có mùi thơm, màu hường hồng đậm, hoa được phô bày vào mùa hè này hoặc mùa thu. Cây Cát lan này tốt nhất được trồng lại vào mùa xuân

Lan Hoàng Hậu - Cattleya bicolor

Các chùm hoa có kích cỡ 7.5-cm màu đồng đến hơi hồng nâu, sáp, hương thơm cay với tương phản môi màu hồng sáng xuất hiện vào mùa xuân làm cho loài này nổi bật. Cây Cat lan này cao tới khoảng 50 đến 85 cm. Thay chậu cho lan này chỉ khi rễ mới đang bắt đầu phát triển.

Lan hoàng hậu - Cattleya aurantiaca

Một loài Cattleya được nhiều người yêu thích với lá bóng màu xanh thẩm trên một cây lan nhỏ cỡ 30-cm, lan này mang các chùm hoa màu cam đến đỏ, kích thước hoa từ 4-5cm

Lan hoàng hậu - Cattleya amethystoglossa

Bạn sẽ cần một cửa sổ rất sáng, cao để phù hợp với lan này, bởi vì nó có thể đạt đến chiều cao 1 mét. Hoa màu hồng nhạt lốm đốm với màu tím có kích thước 7cm và điểm nhấn là một môi tím đang trong các cụm hoa lên đến hàng chục và xuất hiện vào mùa xuân.

Phân loại hoa lan Cattleya - Hoàng Hậu lan

Lan Cattleya có vẻ đẹp đài các, kiêu sa và đặc biệt có mùi hương rất quyến rũ đang trở thành thú chơi thượng đẳng của những người chơi lan. Cattleya có tuổi thọ rất dài, có thể sống đến 20 - 30 năm nếu chăm sóc tốt.

Về phương diện ngoại hình Cattleya có thể chia làm hai nhóm

1. Nhóm một lá

Mỗi cây chỉ mang một lá trên đỉnh. Nhóm này thường cho từ 1-6 hoa trên một phát hoa. Hoa rất lớn với màu sắc rất rực rỡ và thơm, ví dụ như Cattleya eldorado, gaskelliana, labiata, lueddemanniana, mendelii, mossiae, percivaliana, schroederae, trianaei, warscewiczii ...

Cattleya eldorado


Cattleya gaskelliana

Thân của nhóm này cao khoảng 8-30cm, lá thường xanh đậm dầy, dai, dài khoảng 20cm, rộng đến 7cm. Phát hoa mang hoa rất to có thể lên đến 25cm đường kính. Cattleya labiata và trianaei là loài tiêu biểu nhất trong nhóm với nhiều loại phụ.

Tuy nhiên bất cứ cái gì cũng đều có sự ngoại lệ. Sự ngoại lệ ở đây là Cattleya luteola mặc dù thuộc nhóm Cattleya Một lá nhưng lại có thân nhỏ và hoa cũng nhỏ.

2. Nhóm hai lá

Mỗi cây mang 2 hay 3 lá trên đỉnh. Nhóm này thường cho hoa nhỏ hơn và mọc thành từng cụm như Cattleya aclandiae, amethystoglossa, aurantiaca, bowringiana, harrisoniana, intermedia, leopoldii, schilleriana, skinneri, walkeriana ...

Cattleya aclandiae

Cattleya aurantiaca

Thân của nhóm này ốm hơn nhưng rất cao, trung bình cây cao khoảng 60cm nhưng có loài cao đến 1,5m, mang 2 hoặc 3 lá trên đỉnh. Lá cũng nhỏ hơn, dài khoảng 20cm, màu xanh nhạt.

Phát hoa vươn cao từ một bọc xanh trên đỉnh, mang nhiều hoa có khi lên đến 15 hoa. Hoa nhỏ hơn, chỉ khoảng 10-15cm đường kính và cánh hoa cũng thường thuôn dài hơn.

Trong nhóm Cattleya hai lá phổ biến nhất là Cattleya skinneri

Cattleya skinneri được Bateman phân loại và đặt tên để vinh danh nhà thám hiểm và chuyên săn lùng thực vật nổi tiếng George Ure Skinner.

Cây thuộc loại phụ sinh trên cành cây, có khi sống trên các vách đá. Thân cao đến 50cm mang 2 lá hình bầu dục dài 10-20cm, rộng 3-6cm trên đỉnh. Phát hoa ra từ một bọc hình lá trên đỉnh các cây trưởng thành, mang 4-12 hoa màu hồng tím, lớn đến 8cm. Môi hoa hình ống loe ra với họng màu trắng kem.

Cattleya skinneri có nhiều loài phụ như trắng tuyền, hoặc trắng với họng màu tím.
Cattleya skinneri rất được các nhà lai tạo lan ưa chuộng để dùng làm giống căn bản lai tạo vì chúng rất khoẻ và mau hoa.

Cattleya hardyana là giống lai tự nhiên giữa Cattleya dowiana var aurea và Cattleya warscewiczii được tập đoàn của Hardy tìm thấy năm 1886 và đưa về Anh, khi cây trổ hoa được đặt tên của Hardy. Sau đó ở vườn ươm người ta cũng đã lai tạo giữa hai giống trên và được kết quả tương tự.

Trong thiên nhiên người ta tìm thấy khá nhiều loài Cattleya lai tạo tự nhiên như Cattleya guatemalensis được Linden và Reichenbach tìm thấy ở Guatemala, nó là kết quả của sự thụ phấn tự nhiên giữa Cattleya skinneri và Cattleya aurantiaca. Sau đó ít lâu ở Honduras, Ames và Correll tìm thấy một giống Cattleya mà họ đặt tên là Cattleya pachecoi, thực chất nó chính là Cattleya guatemalensis.
Hoặc như Cattleya brasiliense là giống lai tự nhiên giữa Cattleya bicolor và Cattleya harrisoniana.

Đến nay người ta đã lai tạo ra hàng ngàn giống Cattleya đủ mọi hình dáng và màu sắc, trong đó có một loại được mang tên của một người phụ nữ Việt Nam, đó là cây lan Brassiolaeliocattleya viết tắt là Blc. Đinh Thúy Yến. Cây lan này được ghép giống bởi 2 cây Bl. Lorraine Shirai và cây Blc. Jewel Glo. 

Truy cập theo tài liệu ghi chép trong danh bạ các hoa lan của hội Royal Horticulture Society (RHS) Anh quốc, nơi công nhận chủ quyền thương mại của các giống hoa lan. Năm 1974 nhà nuôi lan danh tiếng tại Florida Hoa kỳ JONES & SCULLY đã đăng ký bản quyền thương mại của cây lan do chính ông nuôi ghép. Tại Việt Nam vào khoảng năm 1972 ông đã đến gặp phu nhân của thủ tướng Trần Thiện Khiêm (chính quyền SG cũ) để xin phép lấy tên bà đặt tên cho cây lan của ông.

                                                                                                                Theo Bùi Xuân Đáng

Tìm hiểu thêm tại: http://vuonhoalan.net/

                             http://hoalanvietnam.org