MÈO TRÔNG NHÀ Tác giả : Họa sĩ LÊ THIẾT CƯƠNG
Cái điểm khác nhau cơ bản giữa hội hoạ giá vẽ và nghệ thuật mới (nghệ thuật trình diễn, sắp đặt, video art...) là ở chỗ. Hội hoạ giá vẽ phải đạt mục đích cuối cùng là đẹp. Tranh phải đẹp. Không nhất thiết phải có ý tưởng gì. Như H. Matisse vẽ tĩnh vật lọ hoa, P. Cézanne vẽ quả táo, V. Van Gogh vẽ đôi giày. Từ cổ chí kim, từ đông sang tây, ai ai cũng đều thích nhìn ngắm những bức tranh đẹp. Nghệ thuật mới thì khác hẳn, không nên gọi nó là hội hoạ ngoài giá vẽ. Đó là một loại hình nghệ thuật độc lập.
Mục đích của nghệ thuật mới không phải tạo ra cái đẹp về mặt thị giác. Mục đích của nghệ thuật mới là tạo ra một thông điệp. Một tác phẩm nghệ thuật mới bắt buộc phải có ý tưởng, phải xuất phát từ một ý tưởng nào đó cũng như kết thúc nơi người xem ở chỗ họ phải nhận được ý tưởng của nghệ sỹ thông qua tác phẩm. Hiệu quả thị giác của các tác phẩm nghệ thuật mới vì thế có thể là ghê rợn, kinh hãi, hoảng sợ, hoang mang, căng thẳng. Tất nhiên dù gì đi chăng nữa thông qua cái đẹp thị giác của hội hoạ giá vẽ hay những ý tưởng nằm dưới các trạng thái thị giác “không đẹp” của nghệ thuật mới thì cũng đều gặp nhau ở điểm cuối cùng là làm cho tâm hồn của người xem đẹp hơn thôi. Loại hình nghệ thuật nào, cũ hay mới cũng đều phải đánh cược vào những câu chuyện của con người, những số phận, thân phận của con người để làm con người đẹp hơn. Không có nghệ thuật nào lại tụng ca cho những điều “phản người” cả.
Với những suy nghĩ như trên về hội hoạ giá vẽ và nghệ thuật mới thì khi xem triển lãm Máy của Lê Quảng Hà*, tôi thấy Lê Quảng Hà có sự nhầm lẫn? Triển lãm của anh gồm hai phần, những bức tranh sơn dầu, sơn mài trên vải và những tác phẩm sắp đặt theo tinh thần tượng. Tất cả những bức tranh của Hà đều vẽ những con người – máy, người lai máy, nửa người nửa máy trông rất ghê rợn, rất quái gở, khô khan, lạnh lẽo. Dù vẽ máy móc, cơ khí, lưỡi cưa, dây điện, cua-roa, răng cưa thì vẫn không nên thiếu cảm xúc, không nên vô cảm như vậy. Cho dù người ta vẽ cảnh tang tóc, chiến tranh súng ống thì vẫn phải vẽ bằng sự cảm động. F. Léger vẽ nhà máy, công nhân mặc quần áo bảo hộ nhưng vẫn cảm động. Tôi nghĩ Hà vẽ những bức tranh này lạnh lùng quá, “máy móc” quá. Anh quá chú trọng chạy theo ý tưởng. Những bức tranh của Lê Quảng Hà nhiều ý tưởng quá mà lại thiếu vẻ đẹp thị giác. Những bức tranh có vẻ như một bài phản biện, cũng không sao nhưng nó phải được chuyển tải bằng cái đẹp. Tranh chứ không phải là một bài xã luận.
Phần 2 của triển lãm là những tác phẩm sắp đặt dưới dạng “điêu khắc” bằng cách lắp ghép, sắp xếp, móc nối, hàn gắn những chi tiết máy móc cũ quá date để thành những hình người, thành những ông Phúc Lộc Thọ trông rất khó chịu, rất tức mắt, rất man rợ, rất “khủng bố” trông rất “xấu”, rất bực mình nhưng rất hấp dẫn, rất đã, rất sướng đúng kiểu chơi của sắp đặt vì như trên đã nói nghệ thuật sắp đặt đâu cần đẹp mắt. Và qua những cái “rất” đó Lê Quảng Hà đã thành công khi truyền được cái thông điệp của anh đến người xem như anh nói: “Khi quan sát những đồ vật, dụng cụ, máy móc, xe cộ đã qua sử dụng và bị bỏ đi, hay như cái cây cổ thụ đã chết, một toà nhà xấu xí, một khu phố lộn xộn, một thành phố mất trật tự...tôi thường nghĩ, liệu mình có thể tái sinh chúng bằng cách sắp xếp lại chúng với cái nhìn thẩm mỹ mang tính nghệ thuật cá nhân mình? Và từ những suy nghĩ lẻ tẻ, rời rạc, đã hình thành một cái gì đó, như một hiệu ứng domino, nó loang như vết dầu, tôi cố tình không kiểm soát nó bằng lý trí, mà thả cho nó phát triển tự do, không bị ràng buộc bởi các lý thuyết hay ý thức hệ về con người và xã hội, nhưng đồng thời vẫn không hề tách rời khỏi con người và xã hội”. Thậm chí còn hơn thế. Khi nhìn những người máy của Hà, người ta còn thấy sự ràng buộc, móc nối, dính líu của người và máy, của những người máy, máy như người và quan hệ của “họ” với xã hội. Nhìn chiếc xe công nông được Hà trang trí lại trông vừa hài hước vừa mơ mộng và giúp người xem được hoang tưởng.
Cái phần chưa được qua triển lãm “Máy “ của Lê Quảng Hà chính là ở chỗ Hà nhầm lẫn 2 khái niệm tranh giá vẽ và nghệ thuật sắp đặt. Giả sử sau khi anh làm xong các tác phẩm sắp đặt thì anh hãy quên chúng đi, hãy đi đâu đó, hãy tạm “chết” cái anh nghệ sĩ sắp đặt đi đã rồi hãy quay về xưởng hoạ, ngồi trước toan, đợi anh hoạ sĩ giá vẽ trở về và mới bắt đầu cầm bút, bóp sơn ra bảng pha màu...thì tốt hơn. Hay nói cách khác, trong lúc vẽ tranh nhưng tâm hồn anh vẫn đang lơ mơ cùng sắp đặt. Hà giống như một anh chàng trong chuyện cổ ra chợ mua một con mèo thật to khoẻ về để một công đôi việc vừa bắt chuột, vừa...trông nhà. Kết cục là nhà không còn một con chuột nào nhưng trong nhà cũng chẳng còn đồ đạc gì vì bọn trộm đâu có sợ mèo. Nói cách khác Hà đừng mang cái tâm thế của một nghệ sĩ sắp đặt để vẽ tranh thì chắc là những bức tranh của Hà sẽ tranh hơn chăng?
Lê Thiết Cương
----------------------------------------------------------------
THƯ NGỎ GỬI HOẠ SĨ LÊ THIẾT CƯƠNG Tác giả : Họa sĩ LÊ QUẢNG HÀ
Thiếu phụ ngự ghế bành, tranh sơn mài (2008)
Đọc bài “Mèo trông nhà” của hoạ sĩ Lê Thiết Cương trên tạp chí Tia sáng ra ngày 17-11-2008, tôi thấy có vài điều cần trao đổi cùng Cương về quan niệm và nhận thức trong sáng tác. Thật ra, nếu chỉ là nhận thức của cá nhân anh, có lẽ tôi đã không tranh luận. Bởi khi sáng tác, tôi vẫn luôn dành những khoảng trống riêng tư cho người xem, coi đó như là sự tôn trọng khán giả. Bởi theo tôi, nhận thức phụ thuộc vào khả năng của mỗi người, không dễ gì thay đổi. Còn tôi không phải nhà giáo dục thẩm mỹ. Thông điệp do tôi đưa ra, còn tiếp nhận thông điệp đó thế nào thì lại phụ thuộc vào trạng thái tình cảm và hoàn cảnh của người xem. Đây là mối quan hệ hai chiều bình đẳng. Vấn đề ở chỗ, Lê Thiết Cương bằng sự ngộ nhận cá nhân đã đưa ra những những định nghĩa lệch lạc về nghệ thuật và sáng tạo nên tôi thấy cần trao đổi thêm với anh về một số điểm sau:
Bộ ba Liên minh, tranh sơn mài (2008)
1.
Lê Thiết Cương, trong vai người am hiểu nghệ thuật nói chung và nghệ thuật đương đại nói riêng, có nhận xét triển lãm của tôi là sự lồng ghép giữa nghệ thuật giá vẽ và nghệ thuật sắp đặt. Anh đưa ra định nghĩa về sự khác biệt cơ bản giữa hai dòng nghệ thuật này như sau:
Cái điểm khác nhau cơ bản giữa hội hoạ giá vẽ và nghệ thuật mới (nghệ thuật trình diễn, sắp đặt, video art...) là ở chỗ: Hội hoạ giá vẽ phải đạt mục đích cuối cùng là đẹp. Tranh phải đẹp. Không nhất thiết phải có ý tưởng gì. Như H. Matisse vẽ tĩnh vật lọ hoa, P. Cézanne vẽ quả táo, V. Van Gogh vẽ đôi giày. Từ cổ chí kim, từ đông sang tây, ai ai cũng đều thích nhìn ngắm những bức tranh đẹp. Nghệ thuật mới thì khác hẳn, không nên gọi nó là hội hoạ ngoài giá vẽ. Đó là một loại hình nghệ thuật độc lập.
Đọc phần này quả thật tôi hình dung Cương như thầy bói xem voi khi nói về các bậc tiền bối mà anh nhắc đến, chắc vì Cương không nhìn thấy và không nhận ra mà nói bừa. Chứ các vĩ nhân, họ chẳng làm gì mà không có ý đâu! Có những ý tưởng lớn lao nhưng cũng có những ý tưởng giản dị. Quan niệm đẹp, xấu mỗi thời cũng có thay đổi. Người Tài có khả năng làm thay đổi quan niệm về cái Đẹp. Họ sẽ thuyết phục người khác bằng chính tài năng, lòng trung thực và bằng lao động không mệt mỏi của họ chứ không thể bằng sự nói bừa, làm bừa. Khi Cương nói: “Hội hoạ giá vẽ phải đạt mục đích cuối cùng là đẹp. Tranh phải đẹp.” Hinh như Cương ủng hộ chủ nghĩa duy mỹ trong nghệ thuật? Ngược lại, tôi muốn được làm người đọc lời điếu ngợi ca và tiễn đưa người Anh hùng Duy mỹ. Với tôi, người anh hùng ấy đã hoàn thành sứ mạng lịch sử và đã dến lúc đi vào quá khứ.
Một bức tượng bán thân bày trong cuộc triển lãm, phía trước là bộ tranh Liên minh
2.
Lại một sai lầm thô bạo khi Cương nói:
Mục đích của nghệ thuật mới không phải tạo ra cái đẹp về mặt thị giác. Mục đích của nghệ thuật mới là tạo ra một thông điệp. Một tác phẩm nghệ thuật mới bắt buộc phải có ý tưởng, phải xuất phát từ một ý tưởng nào đó cũng như kết thúc nơi người xem ở chỗ họ phải nhận được ý tưởng của nghệ sỹ thông qua tác phẩm. Hiệu quả thị giác của các tác phẩm nghệ thuật mới vì thế có thể là ghê rợn, kinh hãi, hoảng sợ, hoang mang, căng thẳng.
Tôi luôn cho rằng, chủ thể của sáng tạo là những người không bao giờ chấp nhận các giới hạn và khuôn phép cứng nhắc. Những bộ khung làm cho không gian sáng tạo trở nên chật hẹp và tù túng. Trong khi Cương có thể mãn nguyện với sự mất tự do của mình trong cái lồng son với những nguyên tắc, thì Cương lại đi trách cứ những người khao khát bầu trời sao không vào lồng để chia sẻ cùng anh sự tẻ nhạt đó. Thật khôi hài. Hơn nữa, tôi luôn trân trọng những tác phẩm có ý tưởng. Dù ở thời đại nào, theo trường phái nào,với bất kỳ hình thức thể hiện nào, chúng đều bình đẳng.Và tôi tin rằng chúng đều mang trong mình một thông điệp thời đại. Nếu không, chúng chỉ còn là trò mua vui mà thôi.
Hai thiên thần, tranh sơn mài (2008)
3.
Cuối cùng, phải nói rằng, tôi thật sự bất ngờ với Lê Thiết Cương khi anh nói:
Cho dù người ta vẽ cảnh tang tóc, chiến tranh súng ống thì vẫn phải vẽ bằng sự cảm động. F. Léger vẽ nhà máy, công nhân mặc quần áo bảo hộ nhưng vẫn cảm động. Tôi nghĩ Hà vẽ những bức tranh này lạnh lùng quá, “máy móc” quá. Anh quá chú trọng chạy theo ý tưởng. Những bức tranh của Lê Quảng Hà nhiều ý tưởng quá mà lại thiếu vẻ đẹp thị giác. Những bức tranh có vẻ như một bài phản biện, cũng không sao, nhưng nó phải được chuyển tải bằng cái đẹp.
Giật mình nhận ra rằng: đâu đây là sự độc ác mang khuôn mặt trẻ thơ hồn nhiên và trong sáng. Tôi tự hỏi mình và nhân đây, xin hỏi Lê Thiết Cương: Giữa tôi và anh, ai là người theo trường phái nghệ thuật tụng ca cho những điều “phản người” (từ của Lê Thiết Cương) đây? Những thứ đèm đẹp như Cương nói, tôi gọi nó là ma tuý của tâm hồn. Tôi chưa bao giờ có ý định lãng mạn hoá chiến tranh và bạo lực. Bởi tôi cho rằng, đó cũng chính là tội ác.
***
Để kết thúc, tôi xin được đính chính một điều. Lê Thiết Cương và một vài tờ báo đã nhầm lẫn khi gọi cuộc triển lãm vừa rồi của tôi tại Viện Goethe là Sắp đặt, cái tên nghe có vẻ sang trọng và thời thượng. Thực ra, với tôi, đó chỉ là nhu cầu muốn có sự liên kết giữa mầu, sắc, hình, khối mang tính thẩm mỹ cao trong không gian với mong muốn gửi tới người xem một thông điệp mang tên “MÁY”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét